تصاویر جدیدی که از یک گله گورخر ایرانی در پارک ملی توران منتشر شد، کنشگران محیط‌زیست و علاقه‌مندان حیات‌وحش را به ادامه حیات این‌ گونه در معرض خطر امیدوار کرد. به‌ گفته بهرام‌علی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان، محیط‌بانان زیستگاه ملی توران هنگام گشت‌زنی در نخستین روزهای سال، یک گله شامل ده‌ها راس گور ایرانی را در این زیستگاه مشاهده کردند.

این مقام سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست با تاکید بر اینکه زیستگاه توران از مهم‌ترین زیستگاه‌های حیات‌وحش در ایران است، گفت که «جمعیت خوبی» از دو گونه در خطر انقراض یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی در آن زیست می‌کنند.

ظاهری در ادامه نیز افزود که دیگر گونه‌های مهم حیات‌وحش مانند عقاب طلایی، هوبره، سارگبه، زاغ بور که تنها پرنده اندمیک کشور است، بالابان، پلنگ، جبیر، آهو، کاراکال، کل و قوچ نیز در این زیستگاه وجود دارند.

زیستگاه توران در شهرستان شاهرود در شرق استان سمنان واقع است و به‌دلیل تنوع گیاهی و جانوری‌اش اهمیت ویژه‌ای دارد. با این حال، آنچه اهمیت این زیستگاه طبیعی را بیشتر می‌کند، حضور گونه‌های در معرض خطر ازجمله گور ایرانی و یوزپلنگ آسیایی در آن است.

گور ایرانی زیرگونه‌ای از گورخر آسیایی و کمی بلندتر و بزرگ‌تر از الاغ است. حدود ۵۰۰ کیلوگرم وزن دارد و شمایل ظاهری‌اش کمی به الاغ و کمی نیز به اسب شبیه است، هرچند که نسبت به اسب، پاهای کوتاه‌تری دارد.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های گور ایرانی، تغییر رنگ آن در فصل‌های مختلف است، به‌طوری‌که رنگ پوستش در تابستان‌ قهوه‌ای مایل به سرخ و در زمستان قهوه‌ای مایل به زرد می‌شود. گور ایرانی با گورخر آفریقایی که راه‌راه است شباهت ظاهری ندارد و تنها یک خط سیاه با دور سفید، بر پشت آن دیده می‌شود.

گور ایرانی معمولا حدود ۴۰ سال عمر می‌کند. گفته می‌شود که از این ‌گونه با اهمیت حیات‌وحش در سومر باستان برای کشیدن ارابه‌ها استفاده می‌شد.

گورخر آسیایی پیش‌تر در مناطق جغرافیایی وسیعی از خاورمیانه گرفته تا چین وجود داشت، اما اکنون بررسی‌ها نشان می‌دهد که این‌ گونه حیات‌وحش تنها در مناطقی از ایران یافت می‌شود. زیستگاه‌های توران در استان سمنان، بهرام گور در استان فارس و پنج‌انگشت در استان یزد مناطقی‌اند که تعدادی گور ایرانی در آن‌ها وجود دارد. ضمن اینکه سایت پنج‌انگشت در شهرستان ابرکوه به‌طور تخصصی به تکثیر گور ایرانی در شرایط تحت‌ اسارت می‌پردازد. گفته می‌شود که بیشترین گورخرها نیز در زیستگاه توران یافت می‌شوند.

براساس سرشماری‌های سال‌های اخیر، در حال حاضر بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ گور ایرانی وجود دارند و خطر انقراض این‌ گونه نایاب را تهدید می‌کند، بنابراین شکار و زنده‌گیری این حیوان ممنوع است.

سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست گور ایرانی را در فهرست گونه‌های تحت مراقبت قرار داده است و می‌گوید که فعالیت‌هایی برای مقابله با انقراض آن انجام می‌دهد که از آن جمله تکثیر در شرایط اسارت است.

با این حال، اتفاق‌هایی که طی سال‌های اخیر برای گونه‌های در معرض خطر، ازجمله یوزپلنگ آسیایی و گور ایرانی افتاد، این حقیقت را آشکار می‌کند که اقدام‌های دولتی خطر انقراض گونه‌های پرخطر را افزایش می‌دهد. زایمان «ایران»، از معدود یوزپلنگ‌های ماده موجود در ایران، با عمل سزارین و مرگ توله‌هایش ازجمله «پیروز» به‌شدت یوزپلنگ آسیایی را در خطر انقراض قرار داد، اما مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست هیچ‌گاه مسئولیت اقدام‌های اشتباه خود را در سزارین «ایران» و مرگ توله‌هایش نپذیرفتند.

همین‌ شرایط درباره گور ایرانی نیز صادق است. سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال ۱۳۹۷ با هدف زادآوری در اسارت، برای انتقال ۱۰ راس گور ایرانی از زیستگاه توران به پارک ملی کویر مرکزی اقدام کرد، اما آنچه درنهایت اتفاق افتاد این بود که در این عملیات دست‌کم پنج گور تلف شدند و در پایان یک گور نر به همراه سه گور ماده به پارک ملی کویر منتقل شدند.

نگاهی به سرنوشت «ایران» و توله‌هایش و گورهای در معرض خطر ایرانی نشان می‌دهد که گونه‌های نایاب با ادعای تکثیر از طبیعت جدا می‌شوند، اما در شرایط تحت‌ اسارت یا تلف می‌شوند یا توان زادآوری خود را از دست می‌دهند.

پیش‌تر غلامرضا ابدالی، سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش، گفته بود که در حال حاضر ۴۲ راس گور ایرانی در مراکز پرورش سازمان محیط‌زیست و سایت‌های خصوصی استان‌های یزد، البرز، سمنان، فارس، کرمان و تهران در شرایط اسارت نگه‌داری می‌شوند و قرار نیست تعداد آن‌ها افزایش پیدا کند.

گور ایرانی در زیستگاه‌های طبیعی ممکن است طعمه حیوانات دیگر، ازجمله گرگ و پلنگ شود. هرچند که این‌ گونه نایاب از شکار انسان نیز در امان نیست.

برخی طرفداران طب سنتی تصور می‌کنند که روغن استخوان گورخر برای التیام دردهای استخوانی به‌خصوص درد پا موثر است. همین باور عامیانه زمینه‌ساز شکار گورها به دست انسان بود. باوری که تا امروز همچنان در برخی جوامع محلی وجود دارد و به شکار این‌ گونه نایاب منجر می‌شود.